Дзяцінства, што супала з ваенным ліхалеццем

Вайна заўсёды прыходзіць нечакана, раптоўна, як смерць. Прыносіць гора і голад, холад і страх. Пакідае руіны і скалечаных ад страшэннай навалы мірных людзей. Знішчае іх мары, губіць памкненні. З цягам часу усё праходзіць: курганее, забудоўваецца, залечваецца. Застаецца толькі памяць, праўдзівая памяць у чыстай, светлай душы, знявечанай, але вольнай. І гэтая памяць не дае магчымасці сёняшнім аматарам вайны пераблытаць плюс і мінус. А прагных і спрытных да гэтага досыць заўсёды. Тых, хто жадае заблытаць моладзь, дзяцей, каб кідаць іх у розныя “майданы”, а потым, як кажуць, “чужымі рукамі жар заграбаць”.
Часам балюча становіцца ад таго, што сучасныя юнакі і дзяўчаты ўсё часцей успрымаюць вайну, як цікавую захапляльную кмп’ютарную гульню з спецэфектамі. Нават удзельнічаюць у ёй з 7 жыццямі і 8 узроўнямі. Галоўнае, разумець, як далёка віртуальнай вайне да рэальнай. І не прывядзі гасподзь да таго, каб убачыць на “накачаным” маладым целе татуіроўку свастыкі. Бо пад гэтым знакам знішчаліся не толькі салдаты, а і мірныя жыхары – старыя, жанчыны, дзеці. А ў тых, хто выжыў, засталіся на ўсё жыццё калючыя, халодныя ўспаміны.
Доўгае жыццё пражыла Ева Сцяпанаўна Давыдзенка з вёскі Малая Зімніца Слаўгарадскага раёна. Але час не знёс яе памяці пра вайну ў нябыт.
“Маё дзяцінства супала з ваенным перыядам. Нарадзілася я 15 лютага 1932 года ў вёсцы Малая Зімніца. Наша сям‘я складалася з чатырох чалавек: маці, тата, брат і я.
Мне было дзевяць год, калі пачалася страшэнная вайна. Бацьку забралі на фронт. Ваеннае ліхалецце было вельмі цяжкім. Найбольш яркія мае ўспаміны звязаны з падзеямі ўжо 1943 года. Памятую, як фронт наблізіўся да нашага населенага пункту. Ра-зам з маці мы пайшлі ў вёску Бахань. Калі сядзелі ў балоце, сталі рвацца снарады і мы пабеглі ў другі бок да вёскі Смалігаў, адтуль дабеглі да вёскі Рагі. Яшчэ нейкія бежанцы прыехалі, бульбы наварылі, сала напраглі. Нас есці пазвалі. Павячэралі, заначавалі і раніцай пайшлі назад у Зімніцу.
Тады ў нас была чырвоная карова. Калі снарады рваліся, яна ногі выцягвала, галаву клала на зямлю і ляжала. Нанач артылерысты гарматы паставілі. Да нас у хату прыходзіць немец і кажа:
– Аць-аць! На той канец!
Ну мы і пайшлі да Лявоніхі, а раніцай вярнуліся. Бачым: суседка забітая, раненага салдата забралі. Яшчэ адна баба Ева, яе таксама як і мяне звалі, сядзіць забітая на каленках ля печы у бані. Мы вывалаклі гэтую бабу, шубу здзелі і закапалі.
А зараз пра цётку сваю раскажу. Стаім мы пад хатай і бачым: ляцяць тры самалёты. Мы хутчэй пабеглі хавацца. Мая цётка і суседка таксама пабеглі. Цётку раніла, а той суседцы ўсё плячо адсекла. Я кінулася ў агарод, а там Сапёрыха ляжыць у баразне мёртвая. Я пад яе залезла і ляжала, пакуль самалёт не паляцеў, а потым далей пабегла. Але чую мая цётка крычыць: “Вады! Вады!” Я кінулася да яе, а потым да калодзежа, але пакуль прынесла вады, цётка памерла. Я пабегла праз вуліцу да суседкі, а яна сядзіць у садзе на каленках уся ў крыві. Таксама ў гэты дзень забіла нашага суседа Цвярдова, адной жанчыне з нашай вёскі адарвала ногі.
Бой закончыўся. Крыху сціхла, але перадышка была нядоўгай. Назаўтра зноў немцы гармат наставілі. І кажуць:
– Аць-Аць! Уцякайце!.
У нашага суседа быў конь, мы пагрузілі няхітры скарб на воз і паехалі ў бежанцы. Даехалі спачатку да Добрага Дуба, адтуль на Бахань. І ўжо ў Бахані зайшлі ў хату, гаспадара не было. Прыняслі саломы, на ёй і спалі. Потым пайшлі на поле накапалі бульбы, а варыць жа ні чыгунка, нічога не ўзялі. Знайшлі пустыя кансервачкі, што давалі салдатам. Наварылі бульбы, а яна не соленая, бо солі не было. Хадзілі да немцаў солі прасіць. Дадуць трохі, так і жылі.
А яшчэ ў ваенныя гады хваробы хадзілі: малярыя, тыф. Як сталі ў мяне балячкі на галаве. Здыму хустку, уся галава мокрая. Была ў вёсцы Журавічы бальніца, але ўрачоў не было. Завезла мяне маці ў гэту бальніцу, а я там ляжала трупам. Яна прыйдзе да мяне пад вакно, суседка па палаце Валя падыме мяне, пакажа маці і назад пакладзе.
Пасля вызвалення пачалося мірнае жыццё, але жылля амаль не было. У нейкіх будках жылі да самага марозу. Мужчыны пакрыху акопы разбіралі і зямлянкі ставілі. Мой тата вярнуўся з фронту без рукі. Ды мы ўсё ж такі змаглі паставіць ў вёсцы Бахань маленькую хату.
Ішоў час, жыццё пакрыху наладжвалася. Калі старшынёй стаў І.Г.Таранаў, мы паставілі вялікую хату. Я выйшла замуж і нарадзіла шэсць сыноў. Жылі бедна. Грошы не хапала. Працавала на торфе. Так і зараблялі. Пасля памёр тата, а за ім і маці. Шмат гадоў прайшло з той пары, але ўспаміны аб страшэннай навале вельмі часта мяне непакояць”.
Гэта ўспаміны аднаго з мільёнаў дзяцей ваеннай пары. І помніць пра гэта трэба заўсёды, каб не дапусціць вайны зноў, вайны без літасці, без правіл, без шкадавання.
І. Языкова,
настаўніца гісторыі Зімніцкай школы Слаўгарадскага раёна