Краязнаўчыя нарысы: Юр’еў дзень і час ваўка
Прыйшла зіма, а з ёй і снег з маразамі. Што ж адметнага святкавалі нашы продкі ў гэтую пару? Пачнем са свята Юр’я…
На працягу года звычайна святкуюць два Юрыi-Ягорыi: адзiн халодны, зiмовы – 9 снежня, другi галодны, вясновы – 6 мая.
Цікава, што да ХVI стагоддзя рускія беззямельныя сяляне мелi права пераходзiць ад аднаго памешчыка да другога за тыдзень да Юр’ева дня i тыдзень пасля яго. Але Судзебнiкi пачалi абмяжоўваць адыход сялян ад сваiх гаспадароў. Толькi скончыўшы ўсе палявыя работы, селянiн мог пакiнуць аднаго i перайсцi да iншага. Калi ж у ХVII ст. i гэтае права скасаваў маскоўскі цар Барыс Гадуноў, узнiкла прымаўка: “Вось табе, бабуля, i Юр’еў дзень”.
А якія традыцыі звязаны з гэтымі святамі ў жыхароў Кармяншчыны? Пасля Зiмовага Юр’я жывёлу больш не пускалi на пашу, “бо Юрэй ужо даў ваўкам свабоду аж да вясенняга Юр’я”, i “адмыкае пашчы ваўкам”, “што ў ваўка ў зубах, тое Ягорый даў”. Лiчылася, што “з Ягорыя мядзведзь у бярлозе моцна засынае, а ваўкi шчэмяцца, цiснуцца да сялянскiх падворкаў”.
У Юр’еў дзень варажылi аб будучай зiме. Для гэтага хадзiлi слухаць ваду ў калодзежы: калi цiха – зiма будзе цёплая; пачуеш якiя гукi – чакай моцных маразоў i завiрухi. А яшчэ прыкмячалi так: “Ягорый з мостам, а Мiкола (19 снежня) – з цвiком (марозам).
Калi святы Юрый пакрые зямлю дастаткова тоўстым слоем снегу, потым святая Варвара (17 снежня) справiць адлiгу, а святы Мiкола (19 снежня) замарозiць, то зiма будзе не толькi спрыяльная для паездак праз балоты, але i для азiмiны. “Юрый мосцiць, Варвара разварвае, а Мiкола гвоздзіць”.
Калi да Ягор’ева дня бывае шэрань, то сеў аўсоў у будучым годзе скончыцца да вясновага Ягор’ева дня.
Калi перад восеньскiм Георгiем будзе шмат снегу, чакаюць, што да вясенняга Георгiя ўжо будзе трава.
“Без Міколы не бывае ні зімы, ні лета”. “Хвалі зіму на Міколе”. “Да Міколы няма зімы ніколі”. (Запісана ў вв. Струмень, Сырск, Ворнаўка, Барсукі, Хізаў і інш.).
Менавіта ў гэты час, як кажуць у нашым народзе, ваўкі збіраюцца ў зграі, гойсаюць па палях і лясах, і аж да вясновага Юр’я доўжацца воўчыя вяселлі. Мяркуюць, што асенні Юрай адмыкае ваўкам раты і дае ім свабоду. Настае час ваўка. Некалі нашы продкі лічылі ваўка сваім суродзічам – першапродкам. А яшчэ ў часы язычніцтва кожны малады мужчына, каб зрабіцца сапраўдным ваяром і паляўнічым (адметныя якаясці дзікага ваўка і татэмнага продка), павінен быў прайсці абрад ініцыяцыі, тады яго дапускалі ў мужчынскае брацтва. Група маладых хлапцоў сыходзіла ў непраходныя лясныя гушчары і пад кіраўніцтвам язычніцкага святара хлопцы авалодвалі майстэрствам паляўнічага і ваяра. І гэта былі не толькі мужнасць, смеласць і фізічная загартоўка, але і рэлігійны досвед – уступленне ў кантакт з духамі продкаў і з духам сакральнага татэмнага продка-ваўка. Толькі пасля гэтага воін меў права насіць воўчую скуру.
Гэтыя далёкія абрады і звычаі нашых старажытных продкаў даўно мінулі ў нябыт, але пасля іх нам засталіся непаўторныя і непадобныя ні на якія іншыя легенды і паданні пра людзей, якія здольны былі ператварацца ў лютага звера – ваўка. Іх называлі ваўкалакамі або пярэваратнямі, іх баяліся і лічылі чараўнікамі. Перакуліўшыся ў ваўка, такі чалавек-звер біўся на полі боя да апошняга ўздыху, у звычайным жыцці яго нельга было ні забіць, ні злавіць. Як мяркуюць вучоныя, такія ўяўленні захаваліся яшчэ з далёкіх дахрысціянскіх (і нават даславянскіх) часоў. Пра ўяўленні кармянцаў аб ваўкалаках мы раней пісалі ў “Краязнаўчай крынічцы”.
Валерый Варганаў
