Мікалай Хілінскі: раніў словам і зброяй

Мікалай Лявонцьевіч Хілінскі пражыў нядоўгае, але добрае жыццё.

Нрадзіўся ў вёсцы Хізаў у 1922 годзе. У народзе ка- жуць, што раніца абяцае дзень, а дзяцінства – чалавека. Мікалай з’явіўся на свет у даваенны час, калі нараджаліся людзі, патрэбныя краіне, якая вынесла тое, што другім было б не пад сілу. 3 дзяцінства пазнаў ён, што такое фунт ліха i з чым яго, як кажуць, можна есці. Неўзабаве памерла маці, і старэнькая бабуля, якой давялося ўсяго пабачыць на вяку, узяла на сябе клопат пра хлопчыка.
Затым – Хізаўская пачатковая школа, першая настаўніца, першыя літары, першыя словы пра подзвіг Чапаева i Паўкі Карчагіна, Сяргея Лазо, Мікалая Шчорса. I, пэўна, з дзяцінства запалі яму ў душу гэтыя імёны і ix неўміручыя подзвігі. Запалі назаўсёды, далі багатыя ўсходы. Мікалай не толькі паспяваў добра вучыцца i выконваць грамадскую работу. Яго з маленства зачаравала мастацкая літаратура. Хлопец чытаў, а затым і сам спрабаваў свае літаратурныя сілы ў паэзіі. Яму хацелася сказаць нешта сваё. I на першых парах, безумоўна, толькі самому сабе.
Пасля школы юнак пайшоў вучыцца ў Мінск на тэхніка-фатографа. Для яго, як i для ўcix людзей, страшэнная i няпрошаная вайна прыйшла ў родны дом знянацку. Наляцелі людзі, якіх не запрашалі. I пачаставаць іх трэба было ні чым іншым, як мячом i агнём. У жніўні 1941 года ў Хізаў, родную вёску Мікалая, трапілі тыя, хто збіраўся ўстанавіць тут «новы парадак». У самаробным сшытку, змацаваным грубымі ніткамі, ён піша: «У сярэдзіне жніўня 1941 года маю родную вёску акупіравалі фашысты. У адзін з нядзельных дзён гэтага страшнага месяца яны сагналі ўсіх жыхароў на невялікую пляцоўку каля крамы. Тупарылы гаўптман, які прыбыў з раённай камендатуры аб’явіў: «Мы вам принёс свабода и цивилизация». Убачыўшы на сцяне магазіна партрэт Пушкіна, бешана крыкнуў: «Коммунист!», стрэліў у яго і дабавіў: «Так будет всем, кто станет противит наш порядок!».
Хлопец не мог спакойна глядзець на гэта, бо ў гру-дзях білася мужнае сэрца патрыёта. У мясцовым падвале, куды яго кінулі «на першы раз», ён піша едкую эпіграму ў чатыры радкі:
Живёт теперь
(не лишь бы как!)
Невежда в Хизове один:
Умом последний он дурак,
А по прозванью господин.
На другі дзень Мікалая выпусцілі, але ўстанавілі за ім паліцэйскі нагляд. Толькі xiбa можна перамагчы таго, хто нарадзіўся на свабодзе i паз-наў сябе чалавекам? Новыя пагрозы выклікалі чарговы прыліў гневу. Нянавісць да ворага, памножаная на гарачую любоў да Радзімы i народа, робяць чалавека непераможным. I Мікалай змагаецца, як можа. I ў першую чаргу – паэтычным словам. «Неўзабаве ён піша просты, але глыбока патрыятычны верш «Нависла туча над деревней»:
Мы с вами все
отлично знаем,
Что саранче тут не бывать.
Я всех вас, братья
призываю:
«Пойдём с фашизмом
воевать!».
Пад вершам стаяў подпіс – Л. Бяскрылаў, псеўданім маладога паэта. Гэты верш чыталі многія жыхары акупіраванага Хізава. Мікалай напісаў яго «не сваім» почыркам i ноччу непрыкметна прыклеіў на будынак воласці. Л. Бяскрылаў распраўляў свае арліныя крылы-радкі, якія не чыталі, а проста завучвалі жыхары вёскі. З-за іх у заваёўнікаў падаў дух, тым больш, што як раз у гэты час моцна дасталася немцам пад Масквой. Пала іх вера ў фашысцкую моц. А Мікалай працягваў джаліць сваімі радкамі і расказваць землякам праўду:
Не верьте, люди,
супостатам,
Что Волга и Москва заняты.
Москва – гранитная скала,
И Волге течь, как и текла:
Там чумной рати не бывать,
Наш долг – врагов
уничтожать!
Хілінскі вёў актыўную прапаганду, высмейваў нямецкіх прыслужак не толькі ў роднай вёсцы, але і за яе межамі. Настаўніца І. Купрэева з вёскі Задуб’е перапісвала вершы і лістоўкі маладога пісьменніка. Расстрэламі i грабяжамі «цывілізаваныя» варвары азнаменавалі пачатак 1942 года. У кармянскай турме амаль штодзённа фашысты катавалі ўcix, каму не да спадобы прыйшоўся новы парадак. А ў Хізаве чытаюць новыя радкі паэта:
На смену ночи тёмной
Светлый день придёт.
Наследников тевтонов
Народ с земли сметёт!
У лютым 1942 года паэт-камсамолец піша «Не бывать». Да глыбіні душы Мікалай перажывае за лёс роднай Беларусі, на якую ступіла нага няпрошанага госця. І хіба можна было перамагчы яго – партызана, паэта, камсамольца, які бiў ворага трапнымі паэтычнымі радкамі i яшчэ больш трапнымі кулямі. Даўно ўжо чакалі сваёй «узнагароды» двое гітлераўскіх агентаў i ўраднік, якія лютавалі ў Хізаве. I дачакаліся. Суровы прыгавор Радзімы i народа выканаў паэт Мікалай Хілінскі. Разам з партызанамі ён расстрэльвае ў Хізаве здраднікаў. За бацьку, за слёзы i кроў бязвінных людзей.

Партызанскі паэт не ведаў жаху, як не ведаў i літасці да ворага. Ён смела ішоў у самае логава фашыстаў, мужна глядзеў смерці ў твар. Голас паэта мацнеў з кожным днём, бо паэтычны радок крочыў поплеч з вінтоўкай. У партызанскім атрадзе Хілінскі быў яшчэ i рэдактарам партызанскай газеты, а яго вершы сталі своеасаблівым гімнам народных мсціўцаў і ў тым ліку ў патызанскім атрадзе 10-й Журавіцкай брыгады, дзе служыў сам пясняр, не раз гучалі і ў час пахавання аднапалчэнцаў.
Своеасаблівы летапіс ваенных гадоў – самаробны сшытак с 33 вершамі абрываецца ў 1943 годзе. Да тых пор праляжалі яны пад дахам роднай хаты, пакуль сваякі не пачалі яе перабудоўваць. Яны дапамаглі наколькі магчыма падрабязна аднавіць баявыя старонкі кароткай, але вельмі яркай біяграфіі партызанскага паэта Мікалая Хілінскага.
Наш зямляк не паспеў дапісаць свой новы паэтычны радок. Яго жыцё абарвала заўчасная смерць. Ён памёр ад ран за некалькі месяцаў да Вялікай Перамогі.

Аляксандр Кірэеў, начальнік Кармянскага ўчастка энергагазінспекыі:
– Вялікае шчасце мне дараваў лёс: доўгі час, выходзячы з роднай хаты, я бачыў на яе сцяне прозвішча свайго дзеда – Мікалая Хілінскага. Ветэран, паэт, мужны сын сваёй зямлі не дзеля славы, а для народа і Радзімы паклаў жыццё, вызваляючы родную старонку ад ворага. Вялікі гонар для мяне быць яго нашчадкам. І вельмі радасна, што зацікаўленасць да яго імені не праходзіць у кармянскай моладзі і зараз.

Таццяна КУЛАКОВА і юнкоры маладзёжнай рэдакцыі